Nga grekët e lashtë tek Rusia moderne, historia e Krimesë është historia e një gadishulli që gjithmonë ka qenë në qendër të rivaliteteve. Lufta në Ukrainë sot nuk kuptohet dot pa shkuar pas në kohë, aty ku deti, tregtia dhe ushtria e kanë bërë Krimenë çelës strategjik.

Një tokë me shumë zotër

Që në antikitet, Krimea njihej nga grekët si Taurida. Kolonitë greke si Chersonesus lulëzuan në brigjet e saj, duke e bërë gadishullin një nyje tregtare në Detin e Zi. Pas grekëve, mbi të kaluan skithët, gotët, hunët dhe më vonë perandoritë e mëdha.

Në Mesjetë, Krimea u bë portë hyrëse e Bizantit dhe më vonë e tatarëve të Hordhisë së Artë. Në shekullin XV, Gadishulli u shndërrua në Hanatin e Krimesë, i cili ishte vasal i Perandorisë Osmane. Për rreth tre shekuj, sulltanët e Stambollit kontrollonin brigjet, ndërsa tatarët kryenin ekspedita deri në Ukrainën e sotme.

Nga osmanët te carët rusë

Në fund të shekullit XVIII, Krimea hyri në një kapitull të ri: pas një serie luftërash me Perandorinë Osmane, Rusia e Katerinës së Madhe e aneksoi gadishullin në vitin 1783. Ishte momenti kur Deti i Zi filloi të quhej nga rusët “oborr i brendshëm” i tyre.

Rëndësia e Krimesë u pa qartë edhe gjatë Luftës së Krimesë (1853–1856), ku fuqitë europiane – Britania, Franca, Perandoria Osmane dhe më pas edhe Italia – u bashkuan kundër Rusisë. Qyteti-port Sevastopol u bë simbol i rezistencës ruse, ndërsa gadishulli u kthye në arenën e një prej luftërave më të përgjakshme të shekullit XIX.

Shekulli XX: Luftë, ndryshime dhe sovjetizim

Me rënien e Perandorisë Ruse dhe lindjen e Bashkimit Sovjetik, Krimea u integrua si pjesë e RSFSR-së (Republika Ruse Sovjetike). Gjatë Luftës së Dytë Botërore, gadishulli u pushtua nga nazistët dhe u bë fushëbetejë e madhe, derisa u rimor nga Ushtria e Kuqe në 1944. Pas luftës, Stalini dëboi tatarët e Krimesë, duke ndryshuar strukturën etnike të gadishullit.

Në vitin 1954, Nikita Hrushovi e transferoi administrativisht Krimenë nga Rusia në Ukrainën Sovjetike – një vendim që asokohe dukej simbolik, pasi të dyja ishin brenda Bashkimit Sovjetik. Por ky akt do të merrte kuptim të madh pas shpërbërjes së BRSS-së në vitin 1991.

Nga pavarësia e Ukrainës tek aneksimi i vitit 2014

Me pavarësinë e Ukrainës, Krimea u bë pjesë e saj, por me një status autonom. Shumica e popullsisë ishte ruse, ndërsa baza e Flotës së Detit të Zi në Sevastopol mbeti një element tensioni. Në vitin 2014, pas protestave të Euromaidan-it dhe rrëzimit të Janukoviçit, Rusia ndërhyri ushtarakisht dhe aneksoi Krimenë, duke shkaktuar krizën më të madhe mes Moskës dhe Perëndimit pas Luftës së Ftohtë.

Krimea në luftën e sotme

Pushtimi i plotë i Ukrainës nga Rusia në 2022 e ka bërë Krimenë edhe një herë zemër të konfliktit. Për Moskën, gadishulli është simbol krenarie dhe një bastion strategjik. Për Kievin, është tokë e pushtuar që duhet rikthyer. Për Perëndimin, është test i rendit ndërkombëtar.

Historia e Krimesë na tregon se ky gadishull kurrë nuk ka qenë thjesht një tokë – por një çelës që hap ose mbyll dyert e fuqive të mëdha.