breaking news New

Fisi Afrikan me këmbë struci

Në kufirin verior të Zimbabvesë, në luginën e Zambezi-t rreth Kanyemba-s, jeton një bashkësi e quajtur vaDoma (ose Doma). Prej dekadash, kjo bashkësi përmendet në media për një veçori të rrallë gjenetike: ektrodaktilinë—një formë e lindur e dorës ose këmbës ku gishtat e mesit mungojnë dhe dy të jashtmit afrohen mes tyre. Te disa familje vaDoma kjo shfaqet më shpesh se gjetkë, duke ushqyer shpesh tituj sensacionalistë. Këtu e rrëfejmë historinë pa klishe.

Kush janë vaDoma

VaDoma përshkruhen si një nga pak komunitetet tradicionalisht gjuetarë-mbledhës në Zimbabve. Izolimi gjeografik dhe ai social përgjatë brezave ka ndikuar jo vetëm në ruajtjen e disa zakoneve, por edhe në qarkullimin e veçorive gjenetike brenda grupit.

Çfarë është ektrodaktilia

Ektrodaktilia njihet edhe si malformimi “dorë/këmbë e ndarë”. Mund të paraqitet e izoluar ose si pjesë sindromash të tjera dhe, rëndom, trashëgohet në mënyrë autosomale dominante: nëse një prind e ka, gjasat për ta trashëguar te fëmija janë të larta. Te vaDoma, si në çdo popullatë të vogël, një variant i tillë mund të shfaqet më shpesh për shkak të martesave kryesisht brenda grupit ndër breza.

Mite dhe keqkuptime

Nofka nënçmuese “njerëzit-struc” është e pasaktë dhe fyese. VaDoma nuk janë “tribu e dy gishtave”; janë një komunitet me histori, gjuhë dhe ekonomi të tyre, ku disa anëtarë kanë ektrodaktili. Po ashtu, pretendimi i shpeshtë se kjo veçori “i bën më të zotë për t’u ngjitur nëpër pemë” është një rrëfim folklorik, jo fakt i provuar. Ajo që dihet mirë është trashëgimia familjare dhe rritja e shpeshtësisë në grupe të izoluar.

Jetesa me ektrodaktili

Ndikimi funksional varet nga shkalla e malformimit dhe nga përshtatjet që secili njeri zhvillon. Në terrene rurale e të ashpra, vaDoma me ektrodaktili gjejnë mënyra praktike për të ecur, punuar dhe mbajtur ritmin e jetës së përditshme—si kudo tjetër ku njerëzit jetojnë me veçori të lindura. Kur nevojitet, kërkohen zgjidhje individuale: këshillim gjenetik, pajisje ndihmëse, ndërhyrje ortopedike. Kjo nuk i përkufizon si bashkësi dhe nuk i ul në rolin e “kurioziteteve”.

Pse shfaqet më shpesh te vaDoma?

Jo sepse “lindi” vetëm te ky grup, por sepse popullata e vogël dhe martesat brenda komunitetit e rrisin gjasën që një variant i rrallë gjenetik të përsëritet ndër breza. Ky është i ashtuquajturi efekt i themeluesit: kur një veçori e rrallë gjendet te disa anëtarë të parë të një grupi të mbyllur, ajo mund të bëhet më e zakonshme brenda atij grupi me kalimin e kohës.


Historia e vaDoma është histori njerëzore, jo spektakël. Ajo flet për mënyrën si diversiteti gjenetik bashkëjeton me zakonet shoqërore dhe me mjedisin. Duke folur për ta me respekt dhe saktësi, kujtojmë se dallimet trupore nuk janë etiketa, por pjesë e pasurisë sonë të përbashkët njerëzore.

0 Comments

Leave a Comment

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Login

Welcome! Login in to your account

Remember me Lost your password?

Don't have account. Register

Lost Password

Register