Natën e verës, dritat e vogla që ndizhen e fiken në livadhe duken si magji. Por a po shuhet kjo magji? Pyetja shtrohet gjithnjë e më shpesh: mos vallë jemi gjenerata e fundit që i ka parë xixëllonjat kaq pranë?

Çfarë thotë shkenca

Hulumtimet e viteve të fundit tregojnë se shumë lloje xixëllonjash po bien në numër. Tre arsyet kryesore që dalin në pah janë:

• Humbja e habitatit (urbanizimi, betonizimi, tharja e kënetave dhe ndarjet me gardhe të ngurta).

• Ndotja nga dritat gjatë natës, e cila prish ciklin e tyre të sinjaleve.

• Pesticidet, që ulin mbijetesën e të rriturve dhe larvave.

Vlerësimet paraprake për disa grupe tregojnë se një pjesë e specieve janë tashmë në rrezik, ndërsa për shumë të tjera mungojnë të dhëna të mira mbi popullatat.

Pse dritat tona i dëmtojnë

Xixëllonjat komunikojnë me shkëlqime dashurie: ritme shumë të sakta drite që i ndihmojnë të gjejnë njëra-tjetrën. Ndriçimi artificial i natës i bën këto sinjale të padukshme ose i “mbulon”. Edhe ndriçime të ulëta mjaftojnë për:

• të ngatërrojnë meshkujt në kërkim të femrave,

• të ulin frekuencën e ndezjes,

• të shkurtojnë kohën e çiftëzimit.

Përtej kësaj, drita e tepruar gjatë natës po shihet sot si një shtysë e rëndësishme në rënien e shumë insekteve, krah humbjes së habitateve, pesticideve, specieve invazive dhe ndryshimeve klimatike.

Si t’i ndihmojmë – udhëzues praktik për oborrin, rrugicën dhe lagjen

• Errëso natën, ndriço vetëm sa duhet. Përdor llamba me ngjyrë të ngrohtë (temperaturë e ulët ngjyrash), kapelet që e drejtojnë dritën poshtë, si dhe sensorë lëvizjeje ose kohëmatës.

• Krijo habitat. Lër cepa me bar të lartë e gjethe, mbaj lagështi natyrore (p.sh. një qoshe me myshk, një legen me ujë të pastër), shmang kositjen totale javë për javë.

• Hiq dorë nga pesticidet. Zgjidh metoda mekanike/biologjike; insekticidet “të përgjithshme” dëmtojnë edhe xixëllonjat.

• Ndërgjegjëso komunitetin. Kërko kufizim të ndriçimit dekorativ, “net pa drita” në parqe dhe rrugica, si dhe monitorim qytetar të vëzhgimeve sezonale.

A do t’i humbasim?

Nëse vazhdojmë me ritmet aktuale të ndriçimit, betonit dhe kimikateve, shumë lloje do të rrallohen dhe disa mund të zhduken lokalisht. Por kjo nuk është e pashmangshme. Xixëllonjat reagojnë shpejt kur u kthen natën e errët, u jep habitat dhe u heq kimikatet.

Ndoshta kujtimi i fëmijërisë—kur vraponim pas dritave që ndiznin ajrin—është pikërisht arsyeja për të vepruar sot. Që të mos jemi gjenerata e fundit që i soditi, por gjenerata që i shpëtoi.