Ballkani Perëndimor prej vitesh po përballet me një realitet të hidhur demografik: popullsia po bie, të rinjtë po largohen dhe tregjet e punës po tkurren. Ky fenomen, ndonëse i njohur, ka marrë përmasa gjithnjë e më shqetësuese dhe shifrat e fundit e bëjnë të qartë se ky është një trend që prek çdo shtet të rajonit.

Tkurrja e popullsisë

Në dekadën e fundit, pothuajse të gjitha vendet ballkanike kanë humbur popullsi. Maqedonia e Veriut ka pësuar rënien më të madhe, mbi 11%, duke u tkurrur nga mbi 2 milionë banorë në më pak se 1,83 milionë. Serbia ka humbur rreth 7.6% të popullsisë, ndërsa Shqipëria, edhe pse në përmasa më të vogla, ka rënë me 4.5%. Vetëm Kosova dhe Mali i Zi kanë qëndruar më stabile, megjithëse edhe atje emigrimi është i ndjeshëm.

Lindshmëria në nivele kritike

Një arsye kryesore e kësaj tkurrjeje është rënia e lindshmërisë. Shqipëria ka zbritur në nivelin alarmant prej 1.21 lindjesh për grua – ndër më të ulëtit në Europë – ndërkohë që edhe Mali i Zi (1.74) dhe Bosnja (1.49) janë shumë poshtë nivelit të zëvendësimit prej 2.1. Në të gjithë rajonin, lindjet nuk arrijnë të kompensojnë emigrimin, duke prodhuar një “spiral plakjeje” që e bën barrën mbi brezat e rinj edhe më të rëndë.

Emigrimi dhe lejet e qëndrimit në BE

Shtetet e BE-së janë destinacioni kryesor i qytetarëve të Ballkanit. Vetëm në vitin 2023, mbi 3.7 milionë qytetarë jo-BE morën leje të para qëndrimi në union, dhe shqiptarët janë mes tre kombësive kryesore që marrin leje për arsye familjare. Kjo tregon se emigrimi nuk është më i kufizuar vetëm te individët që kërkojnë punë, por është kthyer në një proces të tërë bashkimi familjar, që ul shanset për kthim.

Pesha e remitancave

Diaspora mbetet “oksigjeni financiar” i rajonit. Në vitin 2023, remitancat për të gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor arritën në rreth 13.7 miliardë dollarë, ose mbi 8% të PBB-së rajonale. Kosova qëndron në krye me 17.5% të PBB-së të mbuluar nga dërgesat e emigrantëve, e ndjekur nga Bosnja me mbi 10% dhe Shqipëria me rreth 8.5%. Këto shifra tregojnë varësinë e madhe nga mjetet e dërguara nga jashtë, që shpesh përdoren për konsum dhe jo për investime afatgjata.

Ikja e trurit

Një element tjetër shqetësues është profili i emigrantëve. Serbia dhe Mali i Zi shënojnë përqindjen më të lartë të të arsimuarve të lartë mes emigrantëve (afër 28%), ndërsa në Shqipëri dhe Kosovë kjo shifër është më e ulët, por sërish domethënëse. Humbja e profesionistëve dhe ekspertëve e përkeqëson boshllëkun e aftësive në tregun vendas.

Pasojat për ekonominë

Këto zhvillime nuk janë vetëm statistika demografike. Ato prekin drejtpërdrejt ekonominë. Tregjet e punës tkurren, mungesa e krahut të punës rrit kostot për bizneset, ndërsa barrën e pensioneve e mbajnë gjithnjë e më pak kontribues. Për më tepër, me ritmet aktuale të rritjes, ekonomitë e rajonit pritet të arrijnë nivelin mesatar të BE-së vetëm pas disa dekadash.

Çfarë mund të bëhet?

Zgjidhjet nuk janë të lehta, por disa praktika kanë dhënë efekt në vende të tjera: skema për kthimin e profesionistëve nga diaspora, lehtësira tatimore për të rinjtë që kthehen, kupona për trajnime dhe rikualifikim, investime të orientuara nga remitancat dhe politika të qarta për mbështetjen e familjeve të reja. Pa ndërhyrje të tilla, rajoni rrezikon të mbetet në një “kurth demografik”, ku emigrimi dhe rënia e lindshmërisë ushqejnë njëra-tjetrën.