Po të mos ishte dokumentuar në arkiva zyrtare, do dukej si një skenar teatri absurd: në Francën e shekullit të 15-të, një derr u dënua me vdekje me varje nga një gjykatë, për vrasjen e një fëmije.

Ngjarja ndodhi në dhjetor të vitit 1457, në fshatin Savigny. Një dosa dhe gjashtë derrkucët e saj u akuzuan për vrasjen e një djali pesëvjeçar. Së bashku me pronarin e tyre, Jehan Bailly, ata u arrestuan dhe u futën në burg – jo thjesht për “hetim veterinar”, por për t’u përballur me drejtësinë si çdo kriminel i kohës.

Një gjyq i vërtetë, me avokatë dhe dëshmitarë

Procesverbalet e kohës janë të pasura me detaje. Gjyqi zhvillohej me gjithë seriozitetin e një seance të rëndësishme: tre avokatë, dy për prokurorinë dhe një që – besohet – përfaqësonte vetë derrat. Nëntë dëshmitarë u thirrën në gjykatë për të dhënë rrëfimin e tyre.

Pas dëgjimit të provave, gjykatësi shpalli vendimin: dosa u shpall fajtore për vrasjen dhe u dënua me varje, ndërsa derrkucët u liruan për “sjellje të mirë”, pasi nuk kishte prova që kishin marrë pjesë në aktin e krimit. Ekzekutimi u bë publikisht: dosa u var nga një pemë, nga këmbët e pasme — sipas “ligjit zakonor”.

Nuk ishte rast i izoluar: Mesjeta kishte “ligje për kafshët”

Kjo ngjarje mund të duket si një përjashtim grotesk, por nuk ishte aspak e vetmja. Në fakt, gjyqet ndaj kafshëve ishin një praktikë mëse e zakonshme në Francën mesjetare dhe atë të hershme moderne. Më shumë se 100 raste të dokumentuara tregojnë kafshë të akuzuara për çdo lloj “krimi”:

• Mushka të dënuara për sodomi

• Minj e karkaleca për shkatërrimin e të korrave

• Gjela për vezë të paautorizuara (“kundër natyrës”)

• Qen për vjedhje

• Dhe mbi të gjitha… derrat, të akuzuar në mënyrë të përsëritur për sulme dhe vrasje ndaj fëmijëve

Gjyqi më i hershëm ndaj derrave daton në vitin 1266, në Fontenay-aux-Roses pranë Parisit. Nga shekulli i 15-të, kjo praktikë ishte përhapur në gjithë Francën – Normandi, Burgundi, Pikardi, dhe më tej në Itali, Gjermani e deri në Vendet e Ulëta.

Pse gjykoheshin kafshët?

Në një epokë ku kufijtë mes botës njerëzore dhe asaj shtazore ishin më të mjegullt, drejtësia vendase i shihte kafshët si qenie morale – të afta për të “kryer mëkat” dhe për të “mbajtur përgjegjësi ligjore”.

Kjo reflektonte edhe besimet fetare të kohës, por edhe përpjekjen e sistemit për të mbajtur rendin në çdo aspekt të jetës – edhe në stalla.

Mes absurditetit dhe realitetit

Sot, këto histori mund të na duken të pakuptimta, madje qesharake. Por ato hedhin dritë mbi një botë ku drejtësia funksiononte më shumë si ritual, sesa si sistem racional.

Ajo çfarë mbetet më tronditëse është se gjykimet ndaj kafshëve nuk ishin farsë, por pjesë e kodifikuar e jetës ligjore. Me proces të rregullt, dëshmitarë, mbrojtje dhe ndëshkim — ashtu si për njerëzit.

Pra, po: në Francën e mesjetës, një derr mund të arrestohej, të mbrohej në gjyq dhe të dënohej me varje. Dhe kjo nuk është metaforë.