Po, ekziston një llambë në Kaliforni që rri ndezur që prej vitit 1901. Quhet Centennial Light dhe ndodhet në stacionin e zjarrit në Livermore. Është pranuar nga Guinness World Records si llamba më jetëgjatë në botë dhe vazhdon të ndriçojë dobët – afërsisht si një llambë nate me rreth 4 watt. Ka pasur pak momente të fikura (zhvendosje dhe ndërprerje energjie), por “jeton” prej 124 vitesh (më 2025).

A është “provë” e prishjes së planifikuar (planned obsolescence)?

Shpesh përdoret si argument se dikur prodhohej në mënyrë shumë cilësore, ndërsa sot kompanitë fokusohen vetëm tek produktet pak përdorimshe, ndaj prodhohen në mënyre që të mos zgjasin. Ka një histori reale pas kësaj: në vitet 1920 funksionoi karteli Phoebus, i cili standardizoi jetën e llambave rreth 1,000 orë, duke u bërë shembull klasik i planned obsolescence. Por fakti që llamba e Livermore-s reziston nuk provon vetvetiu se çdo produkt modern projektohet që të dështojë; tregon më shumë kompromiset inxhinierike të epokave të ndryshme. 

Pse zgjati kaq shumë kjo llambë?

• Filament karboni i përpunuar me dorë, jo tungsten modern.
• Fuqizim i ulët (rreth 4W) dhe temperaturë më e ulët pune – sa më i ftohtë filamenti, aq më shumë zgjat (por jep më pak dritë).
• Pothuaj kurrë s’fiket – ndezja/fikja e shpeshtë i vret llambat.
• Kujdes lokal: është mbajtur si kuriozitet historik nga zjarrfikësit e qytetit.
• Këto shpjegime përmenden nga burime teknike dhe raportime mediatike; në thelb, llamba “jeton” sepse punon shumë ngadalë.

Po llambat moderne pse s’zgjasin kaq?

Llambat tungsten u bënë më të ndritshme dhe më efikase, por me jetë më të shkurtër – sidomos pasi industria u mbyll te standardi 1,000 orësh. Sot, LED-ët janë shumë jetëgjatë (dhjetëra mijëra orë), por tregu përballet me dilema të reja biznesi dhe “ciklesh përditësimi” (smart-lighting), ndryshe nga llambat e thjeshta të djeshme.

Çfarë mund të mësojmë nga kjo histori

• Po, llamba e Livermore-s është e vërtetë dhe e dokumentuar publikisht (madje ka dhe webcam që e monitoron tërë kohës).
• Ajo nuk provon se çdo gjë sot ndërtohet për t’u prishur; provon se zgjatja ekstreme kërkon sakrificë në dritë/efikasitet dhe përdorim shumë të butë.

• Planned obsolescence ka ekzistuar – rasti Phoebus – por panorama e sotme është më e ndërlikuar: rregullim tregu, preferenca konsumatori për kosto të ulët/novitet, dhe cikle teknologjike.