Në rrëfimet e lashta ka një skenë që s’i ngjan fare imazhit “të ftohtë” të stoikut: Krisipi (Chrysippus), mjeshtri i logjikës, qesh aq shumë me një batutë të vetën sa i ndërpritet fryma. Kështu e mbyll jetën një nga mendjet më të mprehta të Antikitetit.
Kush ishte Krisipi?
Krisipi nga Soli (Kilikia), rreth 279–206 p.e.s., u bë udhëheqësi i tretë i Shkollës Stoike pas Zenonit dhe Cleanthesit. Ai sistematizoi mësimin stoik: logjikën (sidomos logjikën propozuese), etikën (“të jetosh në përputhje me natyrën”) dhe fizikën (logos-i, pneuma). I atribuohet një oqean shkrimesh—qindra traktate—pothuajse të humbura sot. Për ndikimin e tij, romakët thoshin: “Sikur të hiqje librat e Krisipit, nuk do të mbetej Stoa”.
Anecdota që s’u harrua kurrë
Rrëfimi vjen nga autorë si Diogjen Laerti. Skena është e thjeshtë dhe absurde njëkohësisht: Krisipi sheh gomarin duke ngrënë fiq, thotë me shaka se duhet t’i japin edhe verë të pastër “që t’i shpërlajë”, bën një batutë, pastaj shpërthen në të qeshura. E qeshura i bëhet krizë—dhe aty mbaron. Ka edhe versione të tjera (se vdiq pas pirjes së verës së papërzier), por “vdekja nga e qeshura” është ajo që futet në kujtesën kolektive.
Pse pikërisht kjo skenë? Sepse e përmbys pritjen tonë: stoiku, shpesh i keqkuptuar si i ftohtë e i mbyllur, këtu shfaqet krejt njerëzor. Bën një shaka të thjeshtë, qesh shumë—dhe paguan çmimin.
Stoikët dhe e qeshura: ç’thonë librat, jo vetëm memet
Stoikët nuk ishin armiq të gëzimit. Ata dallonin emocionet e paarsyeshme (pathē) nga ndjenjat e mira (eupatheiai). Gëzimi i matur—ai që lind nga të jetuarit me mençuri—ishte i pranueshëm. Ajo që refuzohej ishte tepria: e qeshura që të merr mendtë, vetëharrimi që të lë pa busull. Në këtë kuptim, anekdota e Krisipit është si një mësim i vogël stoik, por me kthesë: edhe të urtët e çojnë ndonjëherë masën në skaj.
Si lindin e pse mbijetojnë këto histori
Antikiteti e donte anekdotën pikante. Vdekja e pazakontë i shërbente dy qëllimeve:
-
Kujtesës — një fund i çuditshëm bën që emri të mos harrohet.
-
Moralit — rrëfimi “të qeshura që vrasin” paralajmëron për masën dhe vetëpërmbajtjen.
Në të njëjtën familje futen edhe histori të tjera të “vdekjeve nga e qeshura” (piktori Zeuksis etj.). Nuk është e rëndësishme nëse ngjarja ka ndodhur fjalë për fjalë siç rrëfehet; e rëndësishme është çfarë simbolizon për njerëzit që e tregojnë.
Çfarë na thotë sot Krisipi
Në një botë ku shpërqendrimi dhe meme-t udhëtojnë me shpejtësinë e dritës, kjo anekdotë tingëllon çuditërisht moderne. Ajo na kujton dy të vërteta:
-
Humori është i domosdoshëm — çliron, lidh, shëron.
-
Masën e vendos njeriu — edhe e qeshura, si çdo kënaqësi, mund të të “marrë frymën” nëse e humb busullën.
Stoiku i madh, që ndërtoi sistemin më të sofistikuar të logjikës në kohën e tij, u bë—me ose pa të drejtë—heroi i një batute fatale. Ironi e pastër: arsyeja që kërkon ekuilibër, dhe jeta që ndonjëherë s’e njeh ekuilibrin.
Kronologji e shpejtë
-
rreth 279 p.e.s. – Lind në Soli (Kilikia).
-
Shek. III p.e.s. – Studion në Athinë, bëhet udhëheqës i Stoas.
-
rreth 206 p.e.s. – Vdes në Athinë; tradita e përjetëson si “stoiku që vdiq nga e qeshura”.
Në fund të fundit, Krisipi mbetet shtylla e Stoicizmit. Anekdota e vdekjes së tij është një dritare e vogël—edhe e diskutueshme—drejt një bote ku filozofia, jeta e përditshme dhe humori nuk ishin kurrë plotësisht të ndara.
0 Comments