Kur “ministrja” nuk ka përgjegjësi — ç’do të thotë emërimi i Diellës si “ministrja AI” në Shqipëri?

Ditët e fundit Shqipëria shkroi histori: Kryeministri Edi Rama shpalli Diellën, një inteligjencë artificiale (IA) – që deri tani ishte një asistente virtuale në platformën e e-Albania tashmë ministre virtuale përgjegjëse për tenderat publikë dhe luftën kundër korrupsionit. Ky hap, unik në shkallë globale, u bë viral dhe po ashtu shumë paqartësi.

Çfarë dihet deri tani

• Diella, që do të ndërtohet përmes kodit dhe algoritmeve dhe nuk “është prezent fizikisht”, do të marrë përgjegjësi për të gjitha tenderët publikë — nga vlerësimi i ofertave deri tek dhënia e kontratave.

• Qëllimi: të bëhet qeverisja më transparente, të eliminohen ndikimet njerëzore, ryshfetet, dhe abuzimet në proceset e prokurimeve.

• Diella tashmë ekzistonte si asistente virtuale në platformën e-Albania, duke ndihmuar qytetarët me dokumente dhe shërbime, dhe ka përpunuar mijëra dokumente që prej fillimit.

Pyetjet që shtrohen

1. Kush mban përgjegjësi ligjore?
   Çfarë ndodh nëse Diella “gabëson” — p.sh. vendos gabimisht një ofertë ose lejon manipulimin e të dhënave? Kush do jetë përgjegjës për këtë? Ministri njeri prapa Diellës apo sistemi ligjor do duhet ta përcaktojë.

2. Çfarë lloj mbikëqyrjeje njerëzore do të ketë?
   Pa një inspektim njerëzor, çdo sistem AI është i paprekshëm ndaj keqpërdorimeve ose manipulimeve. 🇦🇱 Raportet tregojnë se ende nuk është bërë e qartë se si do jetë ky kontroll.

3. Ligjshmëria dhe konstitucionaliteti
   Disa ekspertë dhe opozita po thonë që nuk është gjithçka e bazuar në ligj dhe kabinetet zakonisht përbëhen nga njerëz, dhe emërimi i një “ministri virtual” mund të sfidohet ligjërisht.

4. Si sigurohet që Diella t’i respektojë standardet e EU-së për sundimin e ligjit dhe transparencën?
   Shqipëria ka objektiva për integrim në Bashkimin Europian; kushti i luftës kundër korrupsionit dhe sundimit të ligjit është kritik.

5. Rreziku i teknologjisë
   AI nuk është perfekt: algoritmet mund të kenë paragjykime (bias), mund të jenë të cenueshme ndaj sulmeve kibernetike, ose mund të manipulohen për interesa të caktuara.

Cilat mund të jenë përfitimet reale

• Mund të ulet korrupsioni në tenderë (sidomos në fazën fillestare të vlerësimit) nëse Diella vepron me besueshmëri dhe me transparencë.

• Procedura mund të jetë më e shpejtë, më pak burokratike, më pak në kontakt me ndikimet klienteliste.

• Mund të rrisë besimin e qytetarëve dhe partnerëve ndërkombëtarë për seriozitetin e reformave.

 Çfarë duhet të ndërtohet për të funksionuar

• Legjislacion i qartë që përcakton kufijtë dhe kompetencat e Diellës.

• Rregullore për auditim dhe transparencë — regjistra dhe kontrolle të jashtme që monitorojnë çdo vendim.

• Mënyrë për identifikimin e përgjegjësive njerëzore kur sistemi ose algoritmi gabojnë.

• Shkalla e eksperimentimit — fillimisht pilot, për të testuar shtresat e sigurisë dhe efektin.

Përfundim

Emërimi i Diellës si ministrja e parë AI në botë është një hap tepër interesant — simbolikisht i fortë dhe plot potencial për risi. Por pa strukturë ligjore, standarde etike dhe kontrolle reale njerëzore, rrezikon të mbetet më shumë si një emocion mediatik sesa reformë reale.

Nëse duam që Diella të mos jetë vetëm një ‘objekt diskutimi’, por një mjet që sjell ndryshim, duhet të mos lejojmë që retorika të zëvendësojë veprimin e saktë.